ایبلیسله سؤودلشمه

"ایبلیسله سؤودلشمه"  

 یازار :مارک توئن  

آمریکا ادبیاتی‌نین تانینمیش کلاسسیک ناصریندن چوْخ اوْخوناقلی بیر بدیی نثر نۆمونه‌سی   

بئله بیر شرایطده قلبیمی ایبلیسه ساتماق قرارینا گلدیم - پوْلاد سهم لری‌نین مزننه‌سی دۆشموش، دیگر سهملرین ده وضعیتی اۆرکاچان دئییلدی، اعتبارلی مۆسسیسه‌لر ده ایفلاسا اۇغراییردیلار. نه قدر کی، الیمده بیر میقدار ثروتیم وار، تئز بیر زاماندا اوْنو دؤوریه‌یه بۇراخیب کاپیتال توْپلاماق لازیم ایدی. چوْخ یۇبانمادان یئرلی دللاللاردان بیری جناب ن.-ه تکلیف ائدیلن محصولون و اوْنون هانسی وضعیتده اوْلماسینی اطرافلی تصویر ائدن مکتوب یوْللادیم. ایبلیسله گؤروش گئجیکمه‌دن تئز بیر زاماندا تشکیل ائدیلدی. مۆقاویله باغلاندیغی تقدیرده دللال 2،5 % کوْمیسیوْن حاقی آلاجاقدی.

دۆشونجه‌لره دالمیش وضعیتده قارانلیق اوْتاقدا ایلشیب ایبلیسین یوْلونو گؤزله‌ییردیم. ائله سۆکوت حؤکم سۆروردو کی، میلچک اۇچسایدی وێزیلتیسی ائشیدیلردی. بۇدور، اۇزاقدان گۆجله ائشیدیلن قالین کیلسه زنگلری‌نین سسی گئجیاریسی‌نین دۆشمه‌سیندن خبر وئریر: بوْم-م، بوْم-م. آیاغا قالخیب داخیلن اؤزومو قوْناغین قۇلاقباتیریجی گۇرولتو و کۆکورد اییی ایله مۆشاییت ائدیلن گلیشینه حاضیرلاییرام. لاکین نه گۇرولتو قوْپدو، نه ده کۆکورد اییی گلدی. باغلی قاپی‌نین آراسیندان ساکیتجه ایچری کئچن مۆعاصیر گؤرونوشلو ایبلیس صحنه‌ده گؤرمه‌یه عادت ائتدیگیمیز گؤرکمده ایدی - هۆندور، قدد-قامتلی، یۆنگول یئریشلی، اینینده بدنی ساران تریکوْ، بؤیرونده شپاقا، چیگینلره آتیلمیش ائنلی قێسا پلاش، اۆزرینه باشی آشاغی اییلمیش لعلک سانجیلان قوْچاقجاسینا شاخی سێندیریلمیش شلیاپا، عاغیللی اۆزونده اینجه مئفیستوْفئلواری ایستئهزالی تبسسوم.

آنجاق نه اوْد تۇتوب یانیر، نه ده تۇنج کیمی قێپقیرمیزی رنگدیدی، قطعین! نسه مؤحکم کؤزردیلمیش مشله، دیره‌یه، یا دا کؤلگه کیمی یاشیل چالارا مالیک بَیاز آلوْو رنگلی سۆتونا بنزه‌ییردی. اوْ، آیین بۇلودسوز سمادا یۆکسکده دۇردوغو زامان تروْپیک دنیزی‌نین لپه‌لرله اؤرتولموش ستهی کیمی گۆموشو شؤله ساچیردی.

ایبلیس سوْل الینی شپاقانین قبزه‌سینه قوْیوب، ساغ الی ایله ده شلیاپاسینی چێخاردی و یۆنگول حرکتله هاوادا یاریمدایره جێزیب نزاکتله منی سلاملادی. بیز ایلشدیک. آه، اوْ، معجزه‌وی شؤله‌سی ایله نئجه ده گؤز اوْخشاییردی، یئنی رنگ سئچیمی اوْنا نئجه ده یاراشیردی! اوْ، دئیه‌سن، ایشیغیندان آیدینلانان اۆزومده حئیرانلیغیمی اوْخودو، آنجاق تۆکونو بئله ترپتمه‌دی. گؤرونور، اوْنونلا بۇ سایاق سؤودلشمه‌لر آپاران خریستیانلاردا قوْیدوغو تأثیرلره چوْخدان اؤیرشمیشدی.

…یاریم ساعت عرضینده ایستی پۇنش قدهلری‌نین بوْشالدیلماسی، هاوا حاقیندا صؤحبتلر، تئز-تئز طرفیمدن آتیلان آتماجالار و قوْناغیمین : “ خئیر، بۇ قییمته چوْخ گۆمان کی، ایمکانیم چاتمایاجاق” تیپلی جاوابلاری اۇتانجاقلیغیمی دف ائتمه‌یه یاردیمچی اوْلدو. اؤزومو تامامیله اله آلدیم، حتی منی دینج قوْیمایان، ماراقلاندیران سۇاللارا جاواب آختارماغا جسارت ائتدیم. اؤنجه اوْنون تسوووروموزده‌کی گؤرکمی ایله اۇیغونسوزلوغونو تعجبله قئید ائدیب ندن حاضیرلاندیغینی سوْروشدوم. ایبلیس سۇالیمدان اینجیمه‌دی، صمیمی و ساده بیر جاواب وئردی:

- رادیومدان.

- آها، بس بئله دئ! اوْندا هر شئی آیدیندیر! - اۇجادان دئدیم.

حقیقتن ده بۇ جۆر گؤز اوْخشایان ایشیغا هئچ یئرده راست گلمه‌میشدیم. جانسیز، سوْیوق ائلئکتریکله مۆقاییسه‌یه بئله گلمزدیر.

- دئمه‌لی، الاهزرت، سیزین چکینیز هارداسا… هارداسا…

- منیم بوْیوم آلتی فۇت بیر دۆیمدور، اتدن-قاندان تشکیل اوْلونسایدیم ایکی یۆز اوْن بئش فۇنت چکیم اوْلاردی. آنجاق رادیوم دا دیگر مئتاللار کیمی آغیردیر، دئمه‌لی، بۇ حسابلا دوْققوز یۆز فۇنتدان آرتیق اوْلارام.

آجگؤزلوکله گؤزلریمی اوْنا زیلله‌دیم: وار-دؤولته باخ! گؤر، نه قدر رادیوم احتیاطی وار! دوْققوز یۆز فۇنت، - دئیک، هر فۇنتا اۆچ میلیوْن، - بۇ ائله‌ییر… بۇ ائله‌ییر… و بۇ آن قێزیشمیش بئینیمده حیله‌گر فیکیر دوْغدو.

ایبلیس قهقهه چکدی:

- من سیزین فیکرینیزی اوْخودوم! ایبلیسین اؤزونو اوْغورلاییب سهمدار جمعیت یاراتماق، اساس کاپیتالین دیَرینی اۆچ دفعه‌ آشان - هره‌سی اوْن میلیارد دوْللار دیَرینده سهملر چێخاریب دۆنیا بازارینی دوْلدورماق. نئجه ده یارادیجی! نئجه ده اوْریژینال!

یاناقلاریم ائله پؤرتدو کی، اطرافیمیزی ساران گۆموشو ایشیق موْروق رنگلی دۇمانا چئوریلدی - اوْ دۇمانا کی، قۆروب چاغی گۆنبزلری، فلوْرئنسییانین قالالارینی بۆرویور و تاماشاسی اۆرگی مستئدیجی سئوینجله دوْلدورور. ایبلیسین منه رحمی گلدی، قلبیمه توْختاقلیق وئره‌رک تام جدیتله، صمیمی شکیلده دانیشماغا باشلادی. بئله کی، آزاجیق دا اوْلسا ساکیتلشیب گؤستردیگی آلیجنابلیغا گؤره میننتدارلیق ائتدیم. جاوابیندا دئدی:

- خوْش سؤزلرینیز حدر گئتمه‌دی. لۆطفکارلیغینیزا عینی آددیم آتماقلا قارشیلیق وئریرم. بیلیرسینیز، اۇزون عصرلر بوْیو یازیق، بدبخت اینسان نسلی ایچریسینده یئگانه شخصسینیز کی، نئجه بیر قییمتلی خاممالدان حاضیرلاندیغیمی درک ائدیرسینیز.

توازؤکارلیقلا گؤزلریمی آشاغی دیکدیم، آنجاق ایچیمده تعریفین وئردیگی حززدن دریمه سێغمیردیم.

- بلی، سیز، ایلک اوْلاراق آنلادینیز، - ایبلیس داوام ائدیردی. - بۆتون اوْرتا عصرلر عرضینده من خریستیان قلبلرینی آغلا سێغمایان قییمته آلیردیم. بیر گئجه‌یه کؤرپولر سالیر، کیلسه‌لر اۇجالدیردیم، دئمک اوْلار کی، هر دفعه‌سینده رۇحانی رۆتبه‌لی شخصله سؤودلشمه‌ده آلدادیلیر، آیاغیما پاپیش تیکیلیردی - بۇنو تاریخ تسدیق ائدیر. آنجاق زامان-زامان ویجدانلی اینسانلارین حسابینا اۇدوزدوقلاریمی گئری قایتاریردیم - بۇنو اؤزوم تسدیق ائدیرم. لاکین هئچ کس بۇ گۆنه‌جن باشا دۆشمه‌دی کی، حقیقتن نَیین حسابینا وارلانماق اوْلار. سیز بیرینجیسینیز!

من یئنیدن قدهی دوْلدوروب اوْنا بیر سیقار تکلیف ائتدیم. اوْ، اۇزون مدت سیقاری نظردن کئچیریب سوْروشدو:

- بۇنا نه قدر پۇل خرجله‌ییرسینیز؟

- بیر اده‌دینه ایکی سئنت. اگر قۇتو ایله آلیرسانسا اۇجوز باشا گلیر.

اوْ سیقاری دقتله نظردن کئچیره-کئچیره قئیدلرینی پێچیلداییر، گؤرونور، نَییسه آنلاماغا چالیشیردی.

- تۆند رنگلی، ناهامار، خێرچیلتیلی، قئیری-دۆزگون فوْرمالی، آغاج قابیغی کیمی قێریشیق، بعضی یئرلرده قۇرو یارپاق مؤحکمجه سارینیر، - بیر سؤزله، بازار گۆنو سحرلر جهنمده هر بیر اوْتاغین قاپیسی‌نین اؤنونه قوْیولان باشماقلارین یانمیش دریسینی خاتیرلادیر.

ایبلیس آتا یۇردو یادینا دۆشر-دۆشمز دریندن آه چکدی. بیر دقیقه سۇسقونلوقدان سوْنرا ادبله خاهیش ائتدی:

- زحمت اوْلماسا، مهارتله دۆزلدیلمیش بۇ قۇرغو باره‌ده منه معلومات وئرین.

- بۇ ایختیرانین صاحبی مشهور ایتالییالی دؤولت خادیمی کامیللوْ کاووردور. بیر دفعه‌ باشی چالیشمالارا برک قاریشدیغی یئرده سیقاری یاندیریب کنارا قوْیور و یادیندان چێخاریر. سیقار مۆرککب قابینا دۆشوب ایسلانیر. بۇنو گؤرن کاوور قۇروتماق اۆچون اوْنو سوْبانین یانینا قوْیور. یئنیدن یاندیریب چکنده، حیسس ائدیر کی، سیقار خۆصوصی بیر داد قازانیب. اوْندا اوْ…

- بس اوْ، معلومات وئریب کی، سیقارین اولکی دادی نئجه اوْلوب؟

- دئیه‌سن، یوْخ. هر احتیمالا قارشی اوْ، اؤلکه‌نین باش کیمیاچیسینی چاغیریب یئنی دادین نه جۆر یاراندیغینی آیدینلاشدیرماغی تاپشیریر. کیمیاچی لازیمی آراشدیرمالاری آپاریب سوْندا یئکون نتیجه‌یه گلیر - سیقار خۆصوصی داد وئرن دمیر کۇپوْروْس و سیرکه بیرلشمه‌سیدیر، بۇ دا هر بیر مۆرککبین ترکیب حیصه‌سینی تشکیل ائدیر. کاوور اؤلکه مالیه‌سی‌نین آرتیمی‌نین قایغیکئشی قیسمینده یئنی نؤو سیقارلارین یارادیلماسینا امر وئریر. اوْ گۆندن اعتباراً بۇ نؤو سیقارلار ساتیشا چێخاریلمامیشدان اؤنجه مۆرککب فابریکینده ائمال ائدیلیر کی، تأثیری قریبه شکیلده هم مۆرککب، هم ده سیقارلاردا اؤزونو گؤستریر. الاهزرت، “کاوور” نؤوعنون یارانما تاریخینی دانیشدیم، بۇنلار هامیسی حقیقتدیر، ذره‌ قدر ده اۇیدورما یوْخدور.

ایبلیس هدیه‌نی قبول ائدیب شهادت بارماغی ایله سیقارین اۇجونا توْخوندو. تماسدان سیقارین اۇجو آلیشدی و تۆستوله‌مه‌یه باشلادی. آنجاق چکمه‌دی، یقین فیکریندن واز کئچدی. سیقاری ماسانین اۆزرینه قوْیوب فؤوقلاده نزاکتله مۇراجعت ائتدی:

- ایزنینیزله، هدیه‌نیزی ووْلتئر اۆچون ساخلاییم.

سوْن درجه‌ سئوینیب قۆرور دۇیدوم: عیبی یوْخ، قوْی، بۇ جۆر جۆزعی، اهمیتسیز شئی واسطه‌سیله بؤیوک اینسانلا آرامیزدا باغلیلیق قۇرولسون. قوْی، آدیمین قۇلاغینا یئتیشمه‌سی بۇ جۆر خێردا سببدن آسیلی اوْلسون (خاتیرلانماغیم باره‌ده ایسه قطعین شۆبهه ائتمیردیم). تله‌سیک اللییه یاخین سیقار چێخاریب ایبلیسه تقدیم ائتمه‌یه چالیشدیم کی، اوْنلاری دیگر وفات ائتمیش داهیلره پایلاسین - هؤتئیه، هوْمئره، سوْکراتا، کوْنفوتسییه، - لاکین ایبلیس هدیه‌مدن ایمتینا ائتدی، ایضاح کیمی همین اینسانلارلا هئچ بیر علاقهسی‌نین اوْلمادیغینی وۇرغولادی. داوامیندا یئنیدن کئچمیش حاقدا خاطیره‌لره قاپیلدی، نهایت بیر قدر سوْنرا دیللندی:

- اوْ زامان هئچ کس رادیوم باره‌ده ائشیتمه‌میشدی. ائشیتسیدیلر بئله گۇیا نه ائده‌جکدیلر؟ بشریت ایگیرمی میلیوْن ایل عرضینده، تا کی، یئنی دؤورو مۆژدله‌ین خێخ عصر - ماشین و بۇخار عصری قاپینی دؤینه قدر رادیومون مؤوجودلوغوندان خبرسیز یاشاییب. فقط یئنی عصر بیر نئچه ایل اؤنجه میدانا داخیل اوْلوب. خێخ عصر مؤهتشم عصر اوْلوب، آنجاق اوْنون عظمتی خخ عصرله مۆقاییسه‌ده اۇشاق ایلنجه‌سیندن باشقا بیر شئی دئییل.

نه اۆچون بئله دۆشوندویونو سوْروشدوم، منی باشا سالدی:

- ایش ده اوْندادیر کی، ائنئرژی چوْخ باهادیر، هر بیر شئی ده ائنئرژی واسطه‌سیله حرکت ائدیر - پاراخوْدلار، لوْکوْموْتیولر، استثناسیز اوْلاراق هر شئی. کؤمور - بۇدور یئگانه انگل! کؤمورو الده ائتمک گره‌کیر، اوْنسوز نه بۇخار مؤوجوددور، نه ده ائلئکتریک، همچی‌نین ایتکیلر ده بؤیوکدور: کؤمور یاندیریلدیقدان سوْنرا قالیق ساخلامیر. رادیوم - باخ، بۇ باشقا مسئله‌! منیم دوْققوز یۆز فۇنت چکیمله بۆتون دۆنیانی قێزدیرا، ایشیقلا تعمین ائده، گمیلره، دزگاهلارا، دمیر یوْللارینا ائنئرژی وئره بیلریک، عوضینده بئش فۇنت رادیوم دا بیزه بس ائدر. اوْ زامان…

- عزیزیم، گؤتورون، بۇ دا قلبیم، لنگیمه‌دن شیرکتین اساسینی قوْیاق!

ایبلیس یاشیمی سوْروشدو. آلتمیش سککیزینجی ایلیمه قدم قوْیدوغومو اؤیره‌نیب نزاکتله تکلیفیمدن یاییندی، احتیمال کی، اؤزونون آشکار اۆستونلویونو گؤزه چارپدیرماماق قرارینا گلدی. سوْنرا رادیومو تعریفله‌مه‌یه داوام ائتدی: اوْندا توْپلانمیش هرارت اؤز چکیسینی ایگیرمی دؤرد دفعه‌ آشان بۇز پارچاسینی سۇتکا عرضینده اریتمه‌یه قادیردیر، نتیجه‌ده میقداری ذره‌ قدر ده آزالمیر. جهد ائدین، بۇ اوْتاغا ایکی-اۆچ سانییه‌لیک بیر فۇنت رادیوم یئرلشدیرین -جهنمین نفه‌سی دیَمیش کیمی هر شئی اوْتاقدا کؤموره دؤنه‌جک، آدامدان ایسه بیر اوْووج کۆل قالاجاق… من اوْنون سؤزونو کسدیم:

- اما، الاهزرت… سیز - یعنی دوْققوز یۆز فۇنت رادیوم ایندی اوْتاقداسیز، بۇنا باخمایاراق آزاجیق دا اوْلسا ایستی دئییل، عکسینه، اوْتاقدا مۆلاییم هاوا حؤکم سۆرور. تامام چاشیب قالمیشام.

- ائ-ائ-ائ، گؤردویونوز کیمی، - ترددودله دانیشماغا باشلادی، - بۇ بیر سیرردیر، لاکین بۇ سیرری سیزه آچا بیله‌رم، چۆنکی، اول-آخیر بۇرنونو هر یئره سوْخان، سێرتیق کیمیاچیلار تاپیب اؤیرنه‌جکلر. خبردار اوْلمامیش دئییلسینیز، خانیم کۆری آرتیق اؤز یازیسیندا رادیومدان بحث ائدیب؛ بیلیرسینیز، اوْ، رادیومون سیررلرینی آچماقدان اؤترو گئجه-گۆندوز نئجه چالیشیر؟ اوْ، دئییر: “ترکیبینه رادیوم داخیل اوْلان مادده‌لر اؤزباشینا ایشیق ساچیرلار”، - فیکیر وئرین، ایشیق آلماق اۆچون کؤموردن سؤز بئله آچیلمیر، اوْ، دئییر: “رادیوم دوْلو شۆشه قاب اؤز-اؤزونه ائلئکتریکله یۆکله‌نیر”، - دقت ائدین، ائلئکتریکی آلماق اۆچون نه بیر کؤمور، نه بیر سۇدان دانیشیر: “رادیوم اؤزباشینا حدسیز میقداردا ایستیلیک آییرما قابیلیتینه مالیکدیر”، - گؤرورسونوز، دۆنیاداکی بۆتون ماشینلاری حرکته گتیرمک اۆچون هئچ بیر کؤموره احتیاج قالمیر. کۆری رادیوْاکتیو مادده‌لرین آختاریشیندا داغ بوْیدا اۇران فیلیزینی اله‌یه‌رک اۆچونو آشکارلاییب اوْنلارا آد وئرمیشدیر: ویسموت بیرلشمه‌لرییله قاتیلاشمیش بیرینجییه - پوْلوْنیوم، باریوما اوْخشار دیگرینه - رادیوم، اۆچونجوسونه آکتینیوم. اوْ، دئییر: “یندی پوْلوْنیومو ویسموتدان آییرماق زامانی گلیب، ان چتین چالیشمالاردان بیری ده بۇدور. بیز اۇزون ایللردیر بۇنون اۆزرینده چالیشیریق”. فیکیر وئرین هله - اۇزون ایللردیر! باخ، هامیسی بئله چالیشیر بۇ دلیلرین، بۇنلار علم آداملاریدیر - آراییب-آختاریر، اللشیب وۇروشورلار. تسرروفاتیما بیر-ایکی نفر بئله تشببوسکارلاری جلب ائده بیلسیدیم خئیلی قناعت ائتمیش اوْلاردیم. فیکیر وئرین - اۇزون ایللردی! بئله‌لری گئری آددیم آتمیر. صبرلی، ایناملی، اۆمیدوار، اینادکار - بۇ زۆمره هامیسی بئله‌دیر، اجدادلاری کوْلومب و دیگرلری کیمی. رادیومو آلماقلا بۇ قادین پلانئتینیزده یئنی دؤورون باشلانغیجینی مۆعیین ائتدی، وار-دؤولتینیزی آرتیردی، بئله‌لیکله کوْلومب و اوْنون کیمیلرین جرگه‌سینه یازدی آدینی. پوْلوْنیومو ویسموتدان آییرماق مقصدی قوْیدو قاباغینا. مقصدینه چاتماقلا سیزجه نَیه نایل اوْلاجاق؟

- بۇ حاقدا تسوووروم بئله یوْخدو.

- اوْ، اینسانین قۆدرتینی داها دا مؤحکملندیره‌جک، اؤنونده گئنیش ایمکانلار آچماغا یاردیمچی اوْلاجاقدیر. من ایندی فیکریمی آیدینلاشدیراجام، چۆنکی نه سیز، نه ده خانیم کۆری اؤز یاخینلاشان کشفی‌نین عظمتینی تسووور ائتمک اقتداریندا دئییل.

- بۆتون دقتیم سیزده‌دیر، ائی الاهزرت!

- ویسموتدان آیریلان صاف پوْلوْنیوم رادیومو ایداره ائدیب اوْنون داغیدیجی تأثیرلری‌نین قارشیسینی آلان، رام ائدن، اطاعتده ساخلاییب بشریته خیدمته سؤوق ائده‌جک یئگانه مادده‌دیر. الینیزی دریمه توْخوندورون. نه حیسس ائدیرسینیز؟

- اینجه، ایپک یۇمشاقلیغی، شفاف، ژئلاتین لئنتی کیمی نازیک، حقیقتن چوْخ گؤزلدیر!

- بۇ ائله حاقیندا دانیشدیغیمیز پوْلوْنیومدور کی وار. بۆتون علاوه‌ حیصه‌لریم رادیومداندیر. اگر اؤرتویومو چێخارسام یئر تۆستو و آلوْوا بۆرونوب کۆله دؤنر، آی ایسه یۇن کیمی دیدیلیب کاینات بوْیو سپلنردی.

قوْرخودان دیلیمی اۇدموش، آرامسیز تیترگیردیم.

- آرتیق سیزه هر شئی آیدین اوْلمالیدیر، - اوْ، داوام ائدیردی. - ایچیمی آتش قوْوورور، دؤزولمز عذابلار چکیرم و ابدین بۇ عذابلارا محکومام. آنجاق سیزین و دۆنیانیزین قوْرخماغا هئچ بیر اساسی یوْخدور، سیز پوْلوْنیوملا قوْرونورسونوز. ایستیلیک گۆجدور، ائنئرژیدیر، آنجاق دۆزگون ایداره ائدیلدیگی زامان خئیلی فایداسی توْخونا بیلر. هله رادیوم اۆزرینده حاکمیتینیز یوْخدور، لاکین نه زامان کی، پوْلوْنیوم اهلیلشدیرمه قامچیسینی الینیزه وئردی، اوْندا رادیوم تابعچیلیگینیزه کئچه‌جک. من داخیلیمده‌کی ائنئرژینی لازیم بیلدیگیم - کیچیک-بؤیوک میقداردا آزاد ائده بیلیرم. ایسته‌سم قادین ساعتلاری‌نین مئخانیزمینی حرکته گتیره، یاخود دۆنیانی مهو ائتمیی باجارارام. یادینیزدادیر، نئجه بیر توْخونوشلا سیقاری آلیشدیرمیشدیم؟

- بلی، یادیمدادیر.

- تسووور ائدین، اوْ آن آزاد اوْلموش ائنئرژی‌نین ذره‌سی نه قدر کیچیک ایدی! سیزه معلومدور کی، عالمده هر شئی چئویک، حرکتلی موْلئکوللاردان عبارتدیر. تامامیله هر شئی - مئبئل، داشلار، دمیر، آتلار، اینسانلار، - بیر سؤزله، بۆتون مؤوجودات.

- بلی، معلومدور.

- سیزه معلومدورمو، موْلئکوللار بیر-بیریندن چکی و اؤلچولرینه گؤره فرقله‌نیر، فقط آرالاریندا بیر بؤیویو یوْخدور کی، میکروْسکوْپ آلتیندا گؤرونسون؟

- بلی، معلومدور.

- بیلیرسینیزمی، موْلئکوللار مینه یاخین سربست، دایم حرکتده اوْلان آتوْم آدلی خێردا حیصه‌جیکلردن عبارتدیر؟

- بلی، بیلیرم.

- اوْنو دا بیلیرسینیزمی، سوْن گۆنلره قدر علمه معلوم اوْلان ان کیچیک آتوْم هیدروْگئن آتوْمو ساییلیردی کی، دیگر مادده‌لرین قۇرولوشونا صرف ائدیلن آتوْملاردان مین دفعه‌ آز سایا مالیکدیر؟

- بیلیرم.

- دئمه‌لی بئله، مۆسبت یۆکلو رادیوم آتوْمو هیدروْگئن آتوْموندان بئش مین دفعه‌ کیچیکدیر. بۇ تصویرگلمز آتوْم ائلئکتروْن آدلانیر. سیزه و اجدادلارینیزا اۇزون ایللیک باغلیلیغیم اوْ قدر بؤیوکدور کی، ایندییه قدر هئچ بیر عالیمه ایان اوْلمایان سیرری آچیقلاماق قرارینا گلمیشم - ایشیلداقوشلارین سیررینی! قۇلاقلارینیزی دؤرد آچین: بۇ بؤجکلرده ایشیق ساچمانی تکجه بیر پوْلوْنیوم آتوْموندان آسیلی ائلئکتروْن تعمین ائدیر.

- سیر، من مات قالمیشام. دۆنیا عالیملری دیَرلی معلوماتینیزا گؤره سیزه حدسیز درجه‌ده میننتدار اوْلاجاقلار، چۆنکی اوْنلار ایکی یۆز ایلدیر کی، بۇنون اۆزرینده باش سێندیریرلار. بیرجه تسووور ائدین! سن دئمه، یای گئجه‌لرینی رنگارنگ ائدن ایلنجه‌لی ایشیلتیلار گؤزله گؤرونمه‌ین آتوْمدان بئش مین دفعه‌ کیچیک ائلئکتروْنلارین ایشیدیر!

- بیر شئیی ده اۇنوتمایین، - ایبلیس داوام ائتدی، - بۇ یئگانه حالدیر کی، رادیوم، همچی‌نین پوْلوْنیوم صاف، تمیزلنمیش، قاتقیسیز شکیلده طبیعتده مؤوجود اوْلور. محض ایکیسی‌نین بیرگه وارلیغی قریبه اوْلدوغو قدر زؤوقوئریجی تأثیری یارادیر. تسووور ائدین، قوْرویوجو پوْلوْنیوم اؤرتویو یێرتیلیب، اوْ زامان رادیومدان قوْپان آنی قێغیلجیم بؤجیی بۇخارا چئویرر. بۇ کؤهنه هئکتوْقراف سیزه چوْخ لازیمدیر؟

- خئیر، الاهزرت، هئچ منیم ده دئییل.

- ائله ایسه گؤزونوزون اؤنونده اوْنو مهو ائده‌جم. سیزین اوْ… آدی نه ایدی؟ هه، کاوورونوزو یاندیرماق اۆچون بیر ائلئکتروْنون ائنئرژیسینی صرف ائتدیم. بۇ دا بیر ایشیلداقوشدا مؤوجود اوْلان ائنئرژییه برابردیر. ایندی ایگیرمی مین ائلئکتروْنون ائنئرژیسینی بۇراخاجام.

قوْناغیم الی ایله ایری هئکتوْقرافا توْخونار-توْخونماز جیهاز توْپ مرمیسی کیمی پارچا-پارچا اوْلدو، اوْندان اثر-علامت ده قالمادی. اۆچ دقیقه عرضینده اوْتاغین تاوانیندان قێغیلجیملاردان یاییلان قاتی چهرایی دۇمان آسیلدی. تۆستونون آراسیندا ایبلیسین بدنی آیدین گؤرونموردو. سوْنرا تۆستو-دۇمان چکیلدی، یئنیدن پارلاق و ظریف آی ایشیغی سپلنمه‌یه باشلادی. ایبلیس دئدی:

- امین اوْلدونوز؟ ایگیرمی مین ایشیلداقوشدا ساخلانیلان رادیوم آوتوْموْبیل موْتوْرونو ابدین ائنئرژی ایله تعمین ائتمه‌یه قادیردیر. علاوه‌ اوْلاراق، هئچ بیر ایتکیسیز، بۇ یاناجاق تۆکنمزدیر. سؤزاراسی وۇرغولادی کی: - بیزیم طرفلرده یالنیز رادیومدان ایستیفاده ائدیریک.

حئیرتدن آغزیم آچیلا قالدی، طبیعی اوْلاراق ماراق حیسسی بۆرودو منی، چۆنکی قوْهوم و یاخین اینسانلاردان بیر چوْخو اوْ طرفلرده مسکونلاشمیشدی. اۇشاقلیقدا منه تلقین اوْلونموشدو کی، جهنمده یاناجاق عوضینه کؤمور و کۆکورددن ایستیفاده ائدیلیر. ایبلیس فیکیرمی اوْخویوب جاواب وئردی:

- کؤمور و کۆکورد - دۆزدور، روایته گؤره بئله‌دیر. آنجاق بۇ بؤیوک یانیلمادیر. ان پیس حالدا کؤمور و کۆکوردله کئچینمک اوْلاردی، لاکین بۇ نؤو یاناجاقدا خئیلی چاتیشمازلیقلار وار: چیرکلیلیگی چوْخدور، یاندیریلان زامان اوْ قدر ده ایستیلیک وئمیر - بازار گۆنلری عمومیتله طلب اوْلونان ایستیلیگی آلماق اوْلمازدی. هم ده هارادان تاپاسان بۇ میقداردا کؤمور و کۆکوردو، بۆتون دۆنیانین احتیاطلاری ابدیتین یاریسینا بئله چاتماز. رادیوم اوْلماسایدی حال-حاضیردا مؤوجود اوْلان جهنمین ایزی-توْزو دا قالمازدی.

- نییه؟

- رۇحلاری باشقا نؤو درییله تعمین ائتمه‌یه احتیاج یاراناردی. نتیجه‌ده بیر گؤز قێرپیمیندا آلیشیب جهنم عذابیندان آزاد اوْلاردیلار. بیر ساعت بئله داوام گتیرمزدیلر. بۇرادا باشا دۆشولمه‌مه‌لی نه وار؟

- ایضاحینیزدان سوْنرا باشا دۆشدوم. اول ائله بیلیردیم جهنم آتشی‌نین یاناجاغی اینسانلارین اؤز بدنیدیر، حتی سیکستین کاپئللاسی‌نین فرئسکالار، کیتابداکی شکیللرده ده بۇ جۆر تصویر ائدیلیب.

- بلی، گۆناهکارلار حیاتداکی گؤرکملریندن فرقلنمیرلر. آنجاق بۇ اؤز بدنلری دئییل، اگر اوْلسایدی هئکتوْقرافینیزین گۆنونه دۆشردی: یایلیم آتشی، پارتلاییش، قێغیلجیم توْپاسی و هئچ نه یوْخدور! بئله تقدیرده اینسانلاری جهنمده ابدی عذابا محکوم ائتمک منطیقسیز گؤرونردی. اینانین، رادیوم مۆکممل ممولاتدیر.

- به‌لیی، ایندی هر شئی آیدیندیر، - گله‌جک ناراحاتلیقلارین اینتیظاری ایله یئریمده قۇردالاندیم.- تامامیله حاقلیسینیز.

- البته‌، حاقلییام. منیم آرخامدا چوْخ بؤیوک تجروبه وار. بوْش-بوْشونا چنمی یوْرماییم، اؤزونوز اوْرا دۆشنده هر شئیی گؤزلرینیزله گؤره‌جکسینیز.

اوْ، یقین ائله دۆشونوردو ماراقدان آلیشیب یانیرام، آنجاق منی یاخشی تانیمیردی. فیکره گئدیب بیر دقیقه‌دن سوْنرا دیللندی:

- من سیزین وارلانماغینیزا یاردیم ائتمک قرارینا گلدیم.

بۇ سؤزلردن اۆرگیمده سئوینج اوْیاندی. اوْنا میننتدارلیق ائدیب دقتله قۇلاق کسیلدیم.

- سیز، اوْلا بیلر، بیلیرسینیز یئنی زئلاندییادا اؤلموش موْا قۇشلاری‌نین سۆموکلری هارادا یئرلشیر؟ اوْرادا بۇ سۆموکلر یۆزلرله، مینلرله‌دیر، قالیقلاردان ایگیرمی فۇت هۆندورلویونده داغ عمله گلیب. بیلیرسینیزمی، بۇز دؤورونده یئر اۆزونده یاشایان ماموْنتلارین دیشلرینی هارادان تاپیرلار؟ لئنا چایی منصبی‌نین یاخینلیغیندا بیر-ایکی آکر ساحه‌ده اوْنلارین سایی حسابا گلمیر. اوْرادان آرتیق بئش عصردیر چین کاروانلاری قییمتلی یۆکله گئری دؤنور. اؤلکه‌نیزین جنوبونداکی فوْسفات یاتاقلاریندان خبرینیز وارمی؟ اوْنلار قالین لایلار شکلینده نئچه میل گئنیش اراضیده یئرلشیر و دۆنیادا نسلی کسیلمیش نهنگ حئیوانلارین قبیریستانلیغیندان باشقا بیر شئی دئییل. دۆنیانین هر بیر نؤقطه‌سینده بۇ قبیریستانلیقلاردان تاپماق اوْلار. ماراقلیدیر، بۇ حئیوانلاری هانسی اینستینکت ایداره ائدیردی کی، اؤلوم یاخینلاشان زامان هامیسی بیر یئره یێغیشیب مهو اوْلموشدولار؟ بۇ طبیعتین بؤیوک سیرریدیر، حتی علم ده جاواب تاپماقدا عاجیزدیر. آرتیق نئچه میلیوْن ایلدیر کی، ایشیلداقوشلارین قبیریستانلیقلاری مؤوجوددور.

ایچیمده سئویندیریجی اۆمیدلرله آغزیاچیق دینله‌ییردیم. ایبلیس آغزیمی باغلاماغیما ایشاره ائتدی:

- بۇ قبیریستانلیق کوْردیلیئرین قارلی قوْللاریندان بیرینده - اوْتوردوغوموز اوْتاغین یاریسی قدر اوْلان کاساشه‌کیللی درینلیکده یئرلشیر و بۇ کاسا آغزیناجان نه ایله دوْلسا یاخشیدیر؟ صاف ایشیلداقوش رادیومو - جهنم اوْد-آلوْوویلا! باخ بۇدور، نئچه مینیللیکلردیر کی، سایسیز-حسابسیز ایشیلداقوشلار هر گۆن اؤلوملری‌نین آرخاسینجا بۇ یئره اۇچوب گلیر و هر بیر ایشیلداقوش اؤزو ایله قییمتلی هدیه‌ گتیریر - اؤزونون یئگانه اؤلمز حیصه‌جیگی، صاف رادیوم ائلئکتروْنونو. بۇرادا توْپلانمیش ائنئرژی احتیاطی دۆنیانی ایشیغا قرق ائتمک، عصرین سوْنونا کیمی بۆتون نقلیات واسطه‌لرینی، مۆهرریکلری یاناجاقلا تعمین ائتمه‌یه کیفایت ائدر. دۆنیانین بۆتون پۇلونو بیر یئره یێغسان دا بۇ خزینه‌نین قییمتینی اؤده‌مز. بئله‌لیکله، بۇ گۆندن سیز منیم، رادیوم ایسه سیزیندیر. خانیم کۆری صاف پوْلوْنیومو الده ائتدیکدن سوْنرا، اوْندان اؤزونوز اۆچون اؤرتوک حاضیرلاییب خزینه‌نین آرخاسینجا یوْلا دۆشون!

میننتدارلیقلا دوْلو سؤزلریمی آغزیمدا قوْیدو، منی قارانلیق اوْتاقدا تک بۇراخیب قفلتن یوْخا چێخدی. رادیوم دوْلو قۇیونو هاواداکی ایشیلتیلارا اساساً تاپاجاغام. قوْی، بۇ داهی قادین پوْلوْنیومو ویسموتدان آییرسین، اوْ زامان عوضئدیلمز خزینه منیم ایدارم آلتینا کئچه‌جکدیر. آرتیق سهملر ساتیشا چێخاریلیب. مارک توئنه مۇراجعت ائدین.

ترجومه: ائمین باکووی